پاتوق پرتقالی

کم خونی چیست؟

کم‌خونی وضعیتی است که در آن تعداد یا اندازه گلبول‌های قرمز و یا مقدار هموگلوبین موجود در خون کاهش یافته؛ تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن بین خون و سلول‌ها دچار اختلال می‌شود. از مهم‌ترین مواد مغذی جهت خون‌سازی که کمبود آن‌ها موجب بروز کم‌خونی می‌شود می‌توان به آهن،‌ ویتامین ب ۱۲ و اسیدفولیک اشاره کرد. از بین آن‌ها کم‌خونی ناشی از فقر آهن از شایع‌ترین کم‌خونی‌هاست ولذا محور اصلی بحث ما نیز همین نوع کم خونی است.

 چرا من به آهن نیاز دارم؟

آهن نقش اساسی در بدن شما بازی می کند. مهمترین وظیفه آهن در بدن انتقال اکسیژن است. آهن جزء اساسی “هموگلوبین” است که در گلبولهای قرمز خون قرار دارد و اکسیژن را به بافتهای مختلف بدن می رساند. بنابراین اگر بدن شما آهن کافی نداشته باشد نمی تواند هموگلوبین کافی بسازد و در نتیجه کارآیی و تعداد گلبولهای قرمز خون افت می کند و بدن دچار خستگی زودرس و افت عملکرد می شود.

علاوه بر آن آهن در حفظ سلامت  پوست مو ناخن و سایر بافتهای بدن نیز نقش اساسی دارد.

من به چقدر آهن نیاز دارم؟

 جواب سوال به سن، جنس و وضع سلامتی شما بستگی دارد.

در برخی مقاطع سنّی یا حالات ویژه، نیاز بدن به آهن افزایش می یابد که اگر این نیاز تأمین نشود؛ حتّی در صورت سلامت فرد، ایجاد کم خونی مورد انتظار است؛ مثلا زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و سایر بافت‌ها به آهن بیشتری نیاز دارند؛ به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم‌خونی قرار دارند.

در شیرخواران هم، در صورت سلامت مادران، میزان آهن موجود در شیر مادر برای ۶ـ۴ ماه اول زندگی کافی است و پس از آن باید با مکمّل های طبیعی، نسبت به رفع نیاز کودک به آهن اقدام نمود؛ امّا نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند؛ از ۳ ماهگی نیاز به آهن اضافی دارند. بستن پیش از موقع بند ناف، به این دلیل که نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم می‌کند، خطر فقر آهن را افزایش می‌دهد.

دوران  نوجوانی نیز از ایّام خاصّ افزایش نیاز آهن به حساب می آید.

در صورتیکه هر کدام از شرایط زیر پیش بیاید نیاز روزانه یک فرد به آهن بسیار بیشتر از همسالان خود خواهد شد:

- بارداری یا شیردهی

- نارسایی کلیه (بخصوص کسانی که باید دیالیز شوند)

- هر زخمی که باعث اتلاف خون شود (مثلا زخمهای گوارشی)

- بیماریهایی که باعث کاهش قدرت جذب دستگاه گوارش می شوند (سلیاک، کرون، کولیت اولسرو)

- افرادی که آنتی اسید (داروهای ضد اسید معده) استفاده می کنند. زیرا این داروها جلوی جذب اهن را می گیرند.

- افرادی که از لحاظ جسمی فعالیت بسیار بالایی دارند (کارگران، ورزشکارنی که به ورزشهای سنگین مشغولند)

- کسانی که تحت عمل جراحی قرار گرفته اند.

  آیا من دچار کمبود آهن هستم؟

خیلی از افراد کمخون خبر ندارند که دچار کمخونی هستند مگر اینکه کمخونی آنها شدید شده و علامتدار شود. کم خونی های خفیف، در مراحل اولیه علامتی ندارند ولی به تدریج عوارض مربوطه ظاهر می شود. اولین و مهمترین عارضه کم خونی ، خستگی است. فعالیت حیاتی افرادی که هموگلوبین خون آنها پائین است، کاهش یافته؛ زود خسته می شوند. ضعف و رنگ پریدگی، التهاب و سوزش زبان، زخم کناره دهان وشکنندگی ناخن ها و همچنین سردرد و سرگیجه از عوارض بعدی کم خونی است. تمایل غیر طبیعی به خوردن مواد غیر غذایی مانند خوردن یخ، نشاسته خام یا برنج خام نیز از نشانه های کم خونی فقر آهن است. این مشکل درکودکان بیشتر دیده می شود. کودکانی که به خوردن خاک تمایل پیدا می کنند؛ به طور غیر مستقیم از کم خونی خود خبر می دهند. کودکان کم خون ، اشتهای خود را به غذا از دست می دهند و مقاومتشان در برابر عوامل عفونی کاهش می یابد.

چون آهن، علاوه بر فعالیت خون سازی در ساختمان عضلات و بعضی از آنزیم های مهم بدن نیز وارد می شود؛ کمبود آن منجر به کندی رشد جسمی و به خصوص مغزی نوزادان و شیرخواران می گردد. این ضایعه در موارد شدیدتر ممکن است برگشت ناپذیر شده، کودک را در کند ذهنی همیشگی نگه دارد. خردسالان کم خون، اغلب نا آرام و تحریک پذیرند. کودکان کم خون در مرحله پیش دبستانی و دبستانی با ضعف یادگیری ودرک مطالب روبرو می شوند. کم خونی فقر آهن در بانوان باردار، بر رشد جنین اثرگذاشته؛ ممکن است زمینه ساز سقط شود. نوزادانی که از مادران مبتلا به فقر آهن به دنیا می آیند؛ اکثرا کم وزن و ضعیف هستند.

به طور خلاصه، علایم و عوارض کم خونی عبارتند از:

رنگ پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم‌ها؛

ضعف و خستگی زودرس؛

سرگیجه، به خصوص به هنگام بلند شدن از زمین؛

بی حوصلگی، افسردگی و سایر اختلالات خلقی؛

سردرد؛

خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها؛

حالت تهوع؛

کاهش (و گاهی افزایش)خونریزی قاعدگی؛

کاهش حافظه، توان یادگیری و نهایتا افت تحصیلی؛

تیرگی دور چشم؛

بعضی یبوست های مقاوم به درمان؛

برخی جوش های مقاوم به درمان؛

ریزش مو و گود شدن روی ناخن(یا ناخن قاشقی که در کم خونی های شدید دیده می شود).

البته ذکر علایم فوق به این معنا نیست که هر کس کم خونی دارد تمام علایم فوق را نشان می دهدو همچنین به این معنا هم نیست که اگر فردی بعضی علایم فوق را داشت؛ حتما کم خون است